اتوکلاو

مشخصات اتوکلاو کلاس b

سیستم کنترل نوسانات برق

گذراندن موفق تست های اندیکاتور Helix,B&D,PCD

دارای سیکل استریل سریع

قالیت استریل لوازم به صورت پک شده و بدون پک و مجهز به : پمپ دو محفظه ای بسیار دقیق جهت میزان وکیوم بالا مطابق استانداردEN 13060  DIN

قفل مکانیکی جهت بالا بردن ایمنی درب دستگاه

سیستم خشک کن پیشرفته (این دستگاه از طریق سیستم گرمایی ویژه ، اطمینان در انجام دقیق تر و مطلوب تر چرخه خشک کن و عدم تغییر ماهیت لوازم را در پی دارد).

نمایشگر مخصوص جهت ثبت و نمایش عملکرد دستگاه در طول سیکل

میکروپروسسور کاملا الکترونیکی جهت کنترل دما و فشار به صورت مجزا

دومخزن مجزای آب تمیز و آب استفاده شده و قابلیت اتصال آب خروجی به فاضلاب

سیستم کنترل نشت بخار اتوکلاو کلاس b

سیستم تست الکتریکی ( Electrical Test System) جهت جلوگیری از گمراهی اپراتور در موارد نقص فنی

علایم هشدار دهنده به صورت خارج شدن از شرایط مطلوب و سیکل کاری

سیستم کنترل تمام اتوماتیک اتوکلاو کلاس b

- سیکل‌های سریع که باعث شود  وسایل آماده به استریل را با صرف زمان کم استفاده نمود.
- قابلیت کاربری آسان برای کاربر (User Friendly)
- افزایش بررسی و پایش نتایج استریلیزاسیون جهت تثبیت مستندسازی
- طول عمر بالا و هزینه نگهداری کم
- پمپ خلاء جهت جابجایی هوا با سرعت بالا
- داشتن حالت آماده به‌کار به علت پیش گرم بودن اتوکلاو
- در دسترس بودن تمامی قسمت‌های اتوکلاو جهت سرویس و نگهداری
- خدمات و سرویس مناسب و سریع
- داشتن استانداردها و تأییدیه های لازم
- دارا بودن برنامه استریل با تنوع زمانی و تنوع دمایی
- داشتن کنترلر با قابلیت کالیبراسیون و دقت بالا و دریافت دقیق نتایج استریلیزاسیون
- امکان نصب پرینتر جهت تکمیل مستندات سیکل ها با سنسور دمای جداگانه
- امکان پایش دما و فشار
- داشتن کنترل سطح آب (قطع کار در صورت کمبود آب)
- علائم هشداردهنده در صورت خارج شدن از شرایط استریل و قطع سیکل استریل
- محفظه ، جداره و مولد با دوام بالا
- داشتن میکروسوئیچ درب (در صورت باز بودن درب سیکل شروع نشود)
- داشتن کنترلر دما که در صورت افزایش دما (بالاتر از شرایط استریل) سیکل را قطع نماید.
- داشتن شیر اطمینان که در صورت بالا رفتن فشار (بالاتر از شرایط استریل) قطع خواهد کرد.
پارامترهای مهم در یک دستگاه اتوکلاو بخار
- میزان مکش هوا
- اندازه و جنس چمبر
- نحوه بارگذاری و کنترل دستگاه
- دامنه دمایی
- - شرایط هشدار (نوع نشانگر)
- مدیریت اطلاعات (مثلا رکوردر) و پرینتر
- نحوه کار (اتوماتیک یا دستی)
- فشار بخار و برق مورد نیاز
- ویژگی حفاظت از محیط زیست
- قیمت دستگاه و زمان تحویل
- ارسال، نصب و آموزش (رایگان است یا نه)
- استانداردها و تأییدیه ها
- مدت گارانتی و خدمات پس از فروش
- تأییدیه رضایت مندی از مراکز نصب و استفاده شده

روش‌های استریل
روش‌های مختلفی برای استریلیزاسیون وجود دارد:
- روش استفاده از بخار (گرمای مرطوب)
- روش استفاده از هوای خشک (گرمای خشک)
- اتیلن اکساید
- روش پلاسما و روش‌های دیگر
روش استفاده از بخار (اتوکلاو) قابل کنترل ، آسان ، بدون باقیمانده ، سریع ، قابل انبار ، معتبر ، دارای نشانگر (Indicator) است و از آنجا که در مقایسه با سایر روش‌ها به ابزارآلات آسیب کمتری می‌رساند ، به اعتقاد برخی به عنوان بهترین روش استریل در نظر گرفته شده است.
انواع اتوکلاو بخار
با توجه به نوع ابزارآلات ، اتوکلاوها به سه کلاس N و S و B طبقه‌بندی می‌شوند. این طبقه‌بندی به منظور صحت عملکرد استریلیزاسیون با توجه به نوع وسایل صورت می‌گیرد.
کلاس N
در خرید این نوع اتوکلاو باید بسیار دقت کرد. بر اساس استاندارد این اتوکلاو قادر است ابزار آلات جامد بدون پوشش را استریل نماید. به این ترتیب تضمینی برای استریل وسایل پوشش‌دار (مثل پارچه یا کاغذ های مدیکال) و نیز وسایل حفره دار وجود ندارد.
کلاس S
وسایلی که در این نوع اتوکلاو می‌توان استریل نمود توسط کارخانه سازنده مشخص می‌شود. این اتوکلاو می‌تواند ابزار آلات بدون پوشش جامد یا پوشش دار جامد ، مواد نساجی مثل پارچه ، گاز تک لایه و وسایل سوراخ دار B را استریل نماید. یک اتوکلاو کلاس S می‌تواند با پمپ وکیوم یا بدون آن تجهیز شود و قطعاً دارای سیکل خشک‌کن است.
کلاس B
این اتوکلاو می‌تواند تمام انواع ابزار و وسایل پوشش دار جامد و بدون پوشش ، مواد نساجی و ابزار سوراخ دار مدل B و مدل A را استریل نماید. اتوکلاوهای این رده دارای پمپ وکیوم قدرتمندی است که می‌تواند تا حدود 0.9- بار خلاء ایجاد کند.
اتوکلاو 3 دقیقه ای که یک اصطلاح نادرست است یا اتوکلاوهای سریع (Fast)
در اتاق‌های عمل ، کلینیک‌ها و مراکز دندانپزشکی به منظور انجام عملیات استریلیزاسیون ، استفاده از اتوکلاوهای سریع (Fast) و در نتیجه با حجم کم توصیه می‌شود.
فرآیند استریل
کل مدت زمان کار دستگاه اتوکلاو از فشار دادن دکمه Start (شروع کار) تا پایان کار سیستم ، مجموع سه زمان: Preheating Time (زمان اولیه) ، Sterilization Time (زمان استریلیزاسیون) و Drying Time (زمان خشک شدن) است.
برنامه کامل استریل عبارت از 9 مرحله زیر است:
آبگیری - پیش خلاء - افزایش دما - استریل - تخلیه - پس خلاء - خشک شدن - یکسان سازی - پایان کار

اطمینان از استریل بودن بار مهم‌ترین مطلب در این رابطه است. بنابراین باید تمامی اتوکلاوهای ساخته شده تحت آزمون میکروبی و شیمیایی قرار گیرند. جهت تضمین و صحه گذاری استریلیزاسیون سه روش پیشنهاد شده است:
1) اندیکاتور بیولوژیکی و میکروبی (EZ TEST) جهت کنترل بار اعم از بقچه بندی شده یا نشده
2) تست BOWIE-DICK و تست PCD جهت کنترل تجهیزات
3) اندیکاتور شیمیایی بخار CROSS-CHECKS و 121c /134c جهت کنترل پک های بیمارستانی

سیستم کنترلر در دستگاه اتوکلاو بخار

پایش و اندازه گیری جهت کنترل ضروری است. اغلب دستگاه‌های اتوکلاو از یک میکروپروسسور برخوردار هستند که مسئولیت پایش و اندازه گیری دما و فشار را بر عهده دارد و چه بهتر که میکروپروسسور مجهز به سیستم عیب یابی هم باشد.
طرز چینش و بسته بندی کردن وسایل در اتوکلاو
- فضای فیزیکی دستگاه اتوکلاو باید به گونه ای طراحی گردد که ورود وسایل استریل از یک در و خروج آنها از در دیگر باشد.
- وسایل در داخل اتوکلاو باید عمودی قرار گیرند و فضای خالی بین آنها وجود داشته باشد که بخار به راحتی در میان آنها نفوذ کند.
- وزن بسته ها بهتر است 5 تا 7 کیلو باشد و ابعاد آن نیز بسیار کوچک یا بسیار بزرگ نباشد.
- استاندارد EN554 مربوط به کنترل دوره ای اتوکلاوهای بخار است. بر اساس این استاندارد محفظه دستگاه باید قابلیت جا دادن پانل هایی به ابعاد 300*300*600 میلیمتر و یا ضرایبی از این ابعاد را داشته باشد.
- تست‌های اتوکلاو طبق دستورالعمل داخل بسته‌ها گذاشته شود و پشت نوار تست تاریخ ، شیفت و شماره اتوکلاو نوشته شود. پس از درآوردن پک‌ها از اتوکلاو باید کاملا خشک باشد و با دست مرطوب پک‌ها جا به جا نشود.
- دیش ها و پک های عمل توسط افراد غیرمسئول به هیچ وجه نبایست بسته شود.
اهمیت وکیوم در اتوکلاو
وجود بسته‌های هوایی در ابزارآلات حفره‌دار نیز انکارناپذیر است. بنابراین باید راه حل مناسبی برای از بین بردن این بسته‌های هوایی ارائه شود. در این رابطه پمپ وکیوم ، تضمین استریلیزاسیون مناسب خواهد بود.

 وجود پمپ دو مزیت اصلی دارد:
1- قبل از شروع سیکل استریل جهت خارج کردن بسته‌های هوایی
2- در پایان عملیات دستگاه به منظور خشک کردن ابزارآلات
چند نکته مفید
- با توجه به فشاری که دستگاه در آن کار می‌کند ، لازم است درب اتوکلاو مجهز به سیستم قفل مکانیکی و نیز الکترومگنتیک باشد و تا زمانیکه فشار دستگاه به صفر نرسد ، درب دستگاه باز نشود.
- جنس چمبر حتی المقدور از جنس فولاد ضد زنگ (Stainless Steel) باشد و المنت دور تا دور چمبر قرار گرفته باشد تا گرما کاملاً به طور یکنواخت توزیع گردد (در پایان عملیات دستگاه به منظور خشک کردن ابزارآلات وارد عمل خواهد شد)
- چاپگر به منظور مستندسازی عملیات استریلیزاسیون ، گزینه مناسبی در دستگاه‌های اتوکلاو است.
- نوع مطلوبی از اتوکلاوها مجهز به سیستم Water Clean است ، بدین ترتیب دستگاه به‌طور مستقیم به لوله کشی آب شهر متصل شده و نیاز به آب مقطر از میان می‌رود.
- اتوکلاوهای سریع (Fast) با کاهش زمان خشک‌کردن ، سرعت عملیات دستگاه را به مراتب افزایش می‌دهند.

اتوکلاو کلاس B که در دندانپزشکی مورد استفاده قرار میگیرد،  ویژگی هایی دارد که آن را نسبت به مدل های دیگر اتوکلاو ها متمایز میکند. به برخی از ویژگی های اتوکلاو دندانپزشکی توجه فرمایید:

دارای 4 سیکل کاری میباشد:

سیکل اول: در این سیکل ، دما 121 درجه سانتی گراد، فشار 1.2 بار و مدت زمان استریلیزاسیون با وکیوم حدود 15 دقیقه است.

سیکل دوم: در این سیکل، نیز دما 121 درجه سانتی گراد، فشار 1.2 بار میباشد ولی در اینجا بدون پمپ وکیوم، عمل استریلیزاسیون حدود 15 دقیقه زمان می برد.

سیکل سوم: در سیکل سوم ، دما 134 درجه سانتی گراد، فشار 2.1 بار و زمان لازم برای استریل کردن با پمپ وکیوم 3 دقیقه است.

سیکل چهارم(آخر): در این سیکل نیز دما و فشار مانند سیکل سوم خواهد بود. به این سیکل، سیکل سریع (fast)نیز میگویند که استریل سازی را پایان میدهد.

پمپ وکیوم قدرتمند این کلاس، بخار را به قسمت های مختلف وسایل مورد نظر میرساند و میکرو ارگانیسم ها را به خوبی از بین میبرد.

این اتوکلاو کلاس B و دیگر اتوکلاو، نسبتا کامل تر بوده و علاوه بر استفاده در آزمایشگاه و کلینیک های دندانپزشکی، در اتاق های عمل، کلینیک های زنان و زایمان و ارتوپدی و نیز بسیاری از مراکز درمانی دیگر، مورد استفاده قرار میگیرد.

مجهز به کنترل کننده مکانیکی و الکترونیکی فشار میباشد.

دارای صفحه نمایش لمسی و پرینتر حرارتی است.

مجهز به سیستم قفل مکانیکی درب بوده (به منظور اطمینان از بسته بودن درب دستگاه).

سیستم  در اتوکلاو کلاس B   کالیبراسون دما و فشار و سیستم خنک کننده حرارتی دارد.

در حجم های مختلف 18-22-50-75-100-130-300(لیتر) تولید و عرضه میشود.

و…

اتوکلاو,اتوکلاو بخار,اتوکلاو بیمارستانی,اتوکلاو ایرانی,اتوکلاو کلاسb

در حال حاظر یکی از ضروری ترین تجهیزات پزشکی به منظور استفاده در همه مراکز درمانی و آزمایشگاهی، دستگاه های استریل و ضد عفونی کننده لوازم پزشکی، محیط های کشت ، تجهیزات و غیره می باشد.

در زمینه استریل کردن تجهیزات پزشکی، دستگاه های اتوکلاو از مشهورترین و پرکاربردترین دستگاه های پزشکی می باشند که در انواع مختلف و کلاس های متفاوتی وجود دارند.

در این میان اتوکلاو کلاس B ، یک اتوکلاو کاربردی در بخش دندانپزشکی شناخته می شود که با توجه به عملکرد و کارایی این نوع اتوکلاو و به منظور برطرف کردن نیاز استریل کردن تجهیزات آنها، معمولاً در مراکز دندانپزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.

لوازم و تجهیزات پزشکی در بخش دندانپزشکی از لحاظ سایز ، شکل ظاهری ،و شکاف و فرج های خاصی که در بعضی از آنها وجود دارد کاملا متفاوت می باشند که به علت همین تفاوت این تجهیزات را باید در شرایط خاص و ویژه ای به منظور استریل کردن قرار داد. حال دلیل اصلی اینکه از اتوکلاو کلاسB برای استریل کردن این شکل تجهیزات استفاده میشود وجود پمپ وکیوم و ایجاد خلأ در این مدل اتوکلاو است.

اتوکلاو کلاس B می تواند با استفاده از پمپ وکیوم به خوبی تمامی قسمت ها و محفظه های داخل یک ابزار دندانپزشکی را وکیوم کند و در آن خلأ ایجاد کند تا بخار بتواند به تمامی قسمت و سوراخ های آن قطعه پزشکی نفوذ کند و آن را به طور کامل استریل و ضدعفونی کند و باعث از بین بردن تمامی میکروب ها و میکرو ارگانیسم ها شود بخصوص در بعضی از ابزار ها که از دو قسمت متصل شده به هم تشکیل شدند مانند قیچی .

بر خلاف باور غلط بعضی افراد و مشتریان ، اتوکلاو کلاس B تنها در مراکز دندانپزشکی استفاده نمی شود . بلکه در بسیاری مکان های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد مانند: اتاق عمل ، کلینیک های تخصصی زنان و زایمان، کلینیک ارتوپد، و بسیاری از مراکز پزشکی دیگر که پزشکان به آن نیاز پیدا می کنند.

 می توان گفت که اتوکلاو کلاس B یکی از کامل ترین و پرکاربرد ترین مدل اتوکلاو در بین کلاس های متفاوت آن است

انواع اتوکلاو:

اتوکلاو ها بر اساس نوع منبع حرارتی به 2 دسته اتکلاو های رومیزی گازی و اتوکلاو های برقی تقسیم میشوند و با توجه به نوع و دسته ابزارات قابل استریل به سه کلاس N,S,B طبقه بندی می شوند. در مورد اتوکلاو های بیمارستانی با توجه به وجود یا عدم وجود پمپ خلا در دستگاه به دو نوع پری و وکیوم دسته بندی میشوند.

اتوکلاو کلاس B :

این اتوکلاو نوعی از اتوکلاوهاست که میتواند تمامی انواع ابزار ها و وسایل پوشش دار و بدون پوشش دار ،مواد و ابزار نساجی ،ابزار سوراخ دار مدل A و B را استریل کند این دسته از اتوکلاو ها از پمپ وکیوم قدرتمندی برخوردار است که به همین دلیل میتواند تا حدود 0.9 بار خلاء ایجاد کند.دما و فشار تنظیم شده در این کلاس از اتوکلاو ها بر اساس استاندارد های بین المللی است و بر اساس این استاندارد ، ابزارآلات در دمای 121 درجه سانتیگراد با فشارbar 1.2 حداقل به مدت 15 دقیقه ،و در دمای 134 درجه با فشارbar 1.2 حداقل به مدت 3 دقیقه تحت تاثیر فرایند استریلیزاسیون قرار میگیرد. از نیاز های ضروری و مهم دنیای آزمایشگاهی و ضروری استریل کردن تجهیزات ، محلول ها ،محیط های کشت است .اتوکلاو کلاس B

کاربرد اتوکلاو کلاس B:

لوازم و تجهیزاتی که مربوط به مبحث استریلیزاسیون است اتوکلاو هاست که در کلاس های مختلف دسته بندی میشود. کلاس هایی که با دندان پزشکی و محیط آن مرتبط است ،اتوکلاو تایپ Bاست که با توجه به نیاز و خواسته ها و امکانات مراکز در اختیار آنها قرار می گیرد. از تفاوت هایی که اتوکلاو های B و Dدارند روش استریل کردن ، ابزارات و امکانات به کار رفته شده در فرایند تولید محصول میباشد. تجهیزاتی که مورد نیاز برای یک دندانپزشک است دارای ویژگی های مختلفی از لحاظ سایز، شکل و فرم ظاهری و ... میباشد که این ابزار و تجهیزات برای استریل شدن باید در یک شرایط خاص قرار گیرد،دلیل استفاده از اتوکلاو کلاس B برای استریل این تجهیزات وجود داشتن پمپ وکیوم در سیستم اتوکلاو دندانپزشکی است .این نوع از اتوکلاو به علت داشتن پمپ وکیوم و وجود داشتن خلا در محفظه درونی دستگاه باعث میشود که بخار به تمامی قسمت های داخل چمبر صورت میگیرد به صورتی که بخار به داخل کوچک ترین سوراخ ها و ناحیه هایی دو سطح متصل به هم دارند نفوذ می کند و باعث میشود میکرو ارگانیسم از بین برود.کاربرد اتوکلاو کلاس B :

دلیل پر کاربرد بودن اتوکلاو کلاس B:

برخی بر این باور هستند که اتوکلاو های نوع B تنها مربوط به حوزه دندان پزشکی نمی باشد زیرا اتاق های جراحی ،ارتوپد ها،متخصصین زنان و زایمان و شمار بسیاری از جامعه پزشکی به این کلاس از اتوکلاو ها احتیاج دارند پس می توان نتیجه گرفت اتوکلاو کلاس B جامع و کامل ترین نوع از لحاظ ساختاری در بین انواع کلاس اتوکلاو است. اتوکلاو آزمایشگاهی در مدل ها و شکل های داخل استوانه ای و داخل 4 گوش تولید میشوند که این فرصت را فراهم میکند که از بیشترین فضای داخل اتوکلاو استفاده کرد .اتوکلاو دندان پزشکی نوع b نسل جدیدی از خانواده استریل کننده ها میباشد که با به کارگیری از تکنولوژی محیط خلا و فشار بخار،عملکرد بالایی را فراهم می کند.

استینلس استیل چیست؟ استینلس استیل به واسطه میزان کروم آن از سایر فولادها شناسایی میشوند. این مقدار مینیمم % 10.5 است . از مشخصههای بارز استینلس استیلها مقاومت حرارتی بالا و مقاومت در برابر خوردگی است. میزان این مقاومت با تغییر مقدار عناصر تشکیل دهنده آلیاژ متغیر است. این آلیاژ دارای پایه آهنی است و %50 آن آهن است. با افزایش مقدار کروم در آلیاژهای استینلس استیل برای اتوکلاوایرانی مقاومت آن در برابر خوردگی افزایش مییابد. باید در نظر داشت سقفی برای میزان کروم در آلیاژ وجود دارد، این سقف به علت محدودیت ظرفیت پذیرش کروم توسط آهن است. به همین دلیل از المانهای دیگری در آلیاژ برای افزایش میزان مقاومت در برابر خوردگی استفاده میشود. استینلس استیلها به سه روش ساخت2wrought ، 1cast وForge2 در بازار ارایه میگردند و بالطبع Forgeدارای بالاترین گرید است . دستگاه اتوکلاو شکل 1: نمونهای از عملیات فورج نمودار 1 کاربردها و میزان مصرف استینلس استیل ها را در صنایع مختلف نشان میدهد. نمودار 1: میزان مصرف استینلس استیل در صنایع مختلف دستگاه اتوکلاو خانواده استینلس استیلها خود به چهار دسته تقسیمبندی میشوند. این تقسیمبندی بر اساس میزان اجزای آلیاژی خاصی است که ریزساختار استینلس استیل را کنترل میکنند. این چهار دسته عبارتند از: (Austenitic)آستینیتیک (Ferritic)فریتیک (Martensitic)مارتنزیتیک (Duplex)داپلکس آستینیتیک اتوکلاوایرانی بزرگترین گروه خانواده استینلس استیلها هستند. این گروه به سبب خواصی نظیر داکتیلیتی و مقاومت بالا در برابر خوردگی از محبوبترین و پراستفادهترین استینلس استیلها هستند. نورد سرد انجام شده روی این گروه مقاومت خوبی به آنها میدهد.آستنیتیکها همگی از گروه 18Cr.8Ni هستند. معروفترین عضو این گروه AISI304 است. حدود %60 تولیدات استینلس استیل جهان از این نوع میباشد. از دیگر قابلیتهای این گروه امکان جوشکاری آن به سبب میزان پایین کربن و سولفور موجود در آنهاست. به واقع افزودن عناصر جدید در راستای بهبود کیفیت مد نظر و تأمین اتوکلاوایرانی خواص مورد نیاز آلیاژ صورت میگیرد. به طور مثال افزودن تیتانیوم به آلیاژ 304 آن را به 321 از دیگر آلیاژهای گروه آستنیتیک تبدیل میکند. از دیگر آلیاژهای پرکاربرد این گروه 316 میباشد که با افزودن %2 مولیبدن به 304 تهیه شده و مقاومت بهتری در برابر خوردگی کلراید دارد. افزایش میزان کروم آلیاژ 310 را میدهد که مقاومت بالایی در دماهای بالا دارد. ضعف اصلی این گروه سستی آنها در برابر ترکهای ناشی از خوردگی تنشی4 کلراید است.

کنترل کیفی اتوکلاو سلامت صنعت بو علی اندیکاتور های شیمیایی ، فیزیکی و بیولوژی برای بررسی دما و زماناتوکلاوبه صورت تجاری وجود دارد. شاخص شیمیایی به صورت نوار های اتوکلاو (چسب اتوکلاو) یا بسته های پزشکی هستند که وقتی به دمای معنی رسیدند تغییر رنگ می دهند. برای مثال : دارای نوار های سیاه در زمینه سفید هستند که بر روی موادی که می خواهند اتوکلاو شوند زده می‌شود و اگر اتوکلاو درست کار کرده باشد در دمای ۱۲۱ درجه نوار های سیاه از بین می‌روند . اندیکاتور های بیولوژی شامل اسپر باکتری هایی هستند که به حرارت مقاوم هستند. وزن ، دما و فشار اتوکلاو اتوکلاوها بر اساس نوع کاری که انجام می‌دهند دارای وزن های مختلفی هـستند. محدوده وزن اتوکلاو رومیزی معمولاً بین ۲۰ تا ۶۰ کیلوگرم متغیر است. دما و فشار در اتوکلاو مطابق استانداردهای بین‌المللی توسط کارخانه سازنده تنظیم می‌شود. بر اساس استاندارد در دمای ۱۲۱ درجه سانتیگراد و فشار ۱/۲ بار ابزارآلات باید حداقل به مدت ۱۵ دقیقه ، تحت فرآیند استریلیزاسیون قرار گیرند و در دمای ۱۳۴ درجه سانتیگراد و فشار ‌۲/۱ بار مدت زمان استریلیزاسیون حداقل ۳ دقیقه است. ویژگی‌های دستگاه اتوکلاومناسب بیمارستانی heart meterسیکل‌های سریع که باعث شود وسایل آماده به استریل را با صرف زمان کم استفاده نمود. heart meter قابلیت کاربری آسان برای کاربر (User Friendly) heart meter افزایش بررسی و پایش نتایج استریلیزاسیون جهت تثبیت مستندسازی heart meter طول عمر بالا و هزینه نگهداری کم heart meter پمپ خلاء جهت جابجایی هوا با سرعت بالا heart meter داشتن حالت آماده به‌کار به علت پیش گرم بودن اتوکلاو heart meter در دسترس بودن تمامی قسمت‌های اتوکلاو جهت سرویس و نگهداری heart meter خدمات و سرویس مناسب و سریع heart meter داشتن استانداردها و تأییدیه های لازم heart meter دارا بودن برنامه استریل با تنوع زمانی و تنوع دمایی heart meter داشتن کنترلر با قابلیت کالیبراسیون و دقت بالا و دریافت دقیق نتایج استریلیزاسیون heart meter امکان نصب پرینتر جهت تکمیل مستندات سیکل ها با سنسور دمای جداگانه heart meter امکان پایش دما و فشار heart meter داشتن کنترل سطح آب (قطع کار در صورت کمبود آب) heart meter علائم هشداردهنده در صورت خارج شدن از شرایط استریل و قطع سیکل استریل heart meter محفظه ، جداره و مولد با دوام بالا heart meter داشتن میکروسوئیچ درب (در صورت باز بودن درب سیکل شروع نشود) heart meter داشتن کنترلر دما که در صورت افزایش دما (بالاتر از شرایط استریل) سیکل را قطع نماید. heart meter داشتن شیر اطمینان که در صورت بالا رفتن فشار (بالاتر از شرایط استریل) قطع خواهد کرد. پارامترهای مهم در یک دستگاه اتوکلاو بخار heart meterمیزان مکش هوا heart meter اندازه و جنس چمبر heart meter نحوه بارگذاری و کنترل دستگاه heart meter دامنه دمایی heart meter سیکل گراویتی و دمایی heart meter شرایط هشدار (نوع نشانگر) heart meter مدیریت اطلاعات (مثلا رکوردر) و پرینتر heart meter نحوه کار (اتوماتیک یا دستی) heart meter فشار بخار و برق مورد نیاز heart meter ویژگی حفاظت از محیط زیست heart meter قیمت دستگاه و زمان تحویل heart meter ارسال، نصب و آموزش (رایگان است یا نه) heart meter پالس تزریق – تخلیه بخار VAC heart meter استانداردها و تأییدیه ها (FDA ، CE و …) heart meter مدت گارانتی و خدمات پس از فروش heart meter تأییدیه رضایت مندی از مراکز نصب و استفاده شده روش‌های استریل روش‌های مختلفی برای استریلیزاسیون وجود دارد: heart meter روش استفاده از بخار (گرمای مرطوب) heart meter روش استفاده از هوای خشک (گرمای خشک) heart meter اتیلن اکساید heart meter روش پلاسما و روش‌های دیگر روش استفاده از بخار (اتوکلاو) قابل کنترل ، آسان ، بدون باقیمانده ، سریع ، قابل انبار ، معتبر ، دارای نشانگر (Indicator) است و از آنجا که در مقایسه با سایر روش‌ها به ابزارآلات آسیب کمتری می‌رساند ، به اعتقاد برخی به عنوان بهترین روش استریل در نظر گرفته شده است.

آشنایی بیشتر با دستگاه اتوکلاو

اگر در آزمایشگاه، مطب دندان‌پزشکی، بیمارستان و اینگونه مکان‌ها مشغول به کار هستید، حتما واژه‌ی اتوکلاو را شنیده‌اید و ممکن است تجربه‌ی کار با دستگاه اتوکلاو را نیز داشته باشید.

اتوکلاو تجهیزی است که نه تنها در حوزه پزشکی و آزمایشگاهی، بلکه در صنعت نیز برای سترون‌سازی و آلودگی زدایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای استریل کردن مواد و تجهیزات کاربرد دارد.

همچنین گاهی نیاز است زباله‌های عفونی نیز قبل از دفع، ضدعفونی شوند. اتوکلاو کردن زباله‌های عفونی باعث می‌شود تا حین حمل و نقل و دفع، مسئولین جمع آوری زباله در معرض خطر آلودگی کمتری قرار گیرند.

اگر کاربر، تکنسین یا اپراتوری که با دستگاه اتوکلاو ایرانی  کار می‌کند، مراحل مختلف فرآیند اتوکلاو کردن را درک کند، کارایی و عملکرد بهتری خواهد داشت. به همین دلیل در این مطلب قصد داریم تا شما را با دستگاه اتوکلاو و نحوه‌ی اتوکلاو کردن آشنا کنیم.

اما پیش از هرچیز باید گفت که استریل کردن مطلق مواد یا تجهیزات امکان‌پذیر نیست و کارایی هر فرآیند استریلیزاسیون به ماهیت محصول، میزان و نوع آلودگی بستگی خواهد داشت.

آشنایی با مفاهیم سترون‌سازی (استریلیزاسیون)، ضدعفونی و گندزداییبخوانید

تاریخچه اتوکلاو

برای آشنایی بهتر با دستگاه اتوکلاو، اجازه دهید ابتدا مروری بر تاریخچه‌ی آن داشته باشیم.

چارلز چمبرلند

شکل 1.چارلز چمبرلند، مخترع دستگاه اتوکلاو

از قرن ۱۶ام میلادی، از بخار آب برای از بین بردن بیماری و عفونت استفاده می‌شد. اما در سال ۱۸۷۹ میلادی، شخصی به نام چارلز چمبرلند (Charles Chamberland) برای اولین بار دستگاه اتوکلاو را اختراع نمود. از آن زمان تا کنون اصول و روش‌های استریل کردن توسط بخار تقریبا دست نخورده باقی مانده و تغییر چندانی نکرده است. در حقیقت، بیشتر پیشرفت‌های عمده در فناوری اتوکلاو، به جای تغییر در روند اتوکلاو کردن، حول نظارت بر ایمنی دستگاه اتوکلاو صورت گرفته است.

شاید علت نام‌گذاری اتوکلاو نیز برایتان جالب باشد. این کلمه فرانسوی است که از ۲ واژه‌ی “auto” به معنای اتوماتیک و “clvis” به معنای قفل گرفته شده است. ترکیب این ۲ واژه دستگاهی را توصیف می‌کند که هنگام افزایش فشار به طور خودکار قفل می‌شود.

انواع اتوکلاو ایرانی

اتوکلاوها انواع مختلفی دارند اما در حقیقت اصول کار تمامی آن‌ها یکسان است. اتوکلاوهای رومیزی معمولا در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، در حالی که اتوکلاوهای بیمارستانی اغلب بسیار بزرگ هستند. در شکل ۲ انواع رایج اتوکلاوها را نشان داده‌ایم.

انواع رایج اتوکلاو

شکل 2. انواع رایج اتوکلاو

سترون سازی با اتوکلاو: استفاده از بخار برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها

شاید برایتان جالب باشد:

دناتوره شدن در حققیت تغییر شکل پروتئین و اسیدهای نوکلئیک وجود در سلول‌ها استکه بر اثر تغییر عوامل محیطی مانند PH و دما رخ می‌دهد. دناتوره شدن با نام واسرِشتن نیز شناخته می‌شود.

قرار گرفتن میکروارگانیسم‌ها در معرض بخار تحت فشار باعث دناتوراسیون آنزیم‌ها و پروتئین‌های ساختاری آن‌ها می‌شود. به این معنا که پیوندهایی که سبب پایدار شدن پروتئین‌های یک ارگانیسم می‌شوند، در اثر حرارت نابود یا دناتوره می‌شوند. این موضوع دقیقا همان چیزی است که درون دستگاه اتوکلاو رخ می‌دهد.

استریل کردن مواد و تجهیزات به کمک دستگاه اتوکلاو، به کنترل دقیق زمان، دما و فشار نیاز دارد. معمولا در شرایط استاندارد، مواد و تجهیزات در دمای ۱۲۱ الی ۱۲۴ درجه سانتی‌گراد و به مدت ۱۵ دقیقه تحت فشار ۲۰۰ کیلوپاسکال اتوکلاو می‌شوند. اما گاهی اوقات نیز این شرایط ممکن است به صورت زیر جایگزین شوند:

جدول ۱: رابطه بین دما، فشار و زمان در اتوکلاو کردن

دما (°C)  فشار تقریبی مناسب (kPa)    حداقل زمان استریل کردن

۱۲۶ الی ۱۲۹       ۲۵۰ (حدود ۲/۵ اتمسفر)      ۱۰ دقیقه

۱۳۴ الی ۱۳۸       ۳۰۰ (حدود ۳ اتمسفر)         ۵ دقیقه

atm = 101 325 Paء۱

نکته: حداقل زمان استریل کردن که در جدول ۱ ذکر شده است، باید از زمانی محاسبه گردد که تمام مواد به دمای لازم رسیده باشند.

اتوکلاو چگونه کار می کند؟

اصول کار تمامی اتوکلاوها، چه رومیزی و چه اتوکلاوهای بزرگی که حتی به اندازه یک اتاق هستند، یکسان است. به این صورت که ابتدا درب قفل می‌شود تا محفظه‌ای مهر و موم شده تشکیل شود. سپس تمام هوای داخل آن محفظه با بخار آب جایگزین می‌شود.

سپس بر اساس پروتکل‌های مشخص شده و برنامه‌ای که به دستگاه داده می‌شود، بخار تحت فشار قرار می‌گیرد و فرایند اتوکلاو کردن در زمان تعیین شده صورت خواهد گرفت.

مراحل اصلی اتوکلاو کردن به لحاظ فنی در شکل ۳ نشان داده شده است.

فرایند اتوکلاو کردن

شکل 3. فرایند اتوکلاو کردن

این مراحل عبارتند از:

۱- شروع فرایند اتوکلاو: درب محفظه بسته می‌شود و محفظه‌ی اتوکلاو به کمک لوله‌های موجود در اطراف آن گرم می‌شود.

۲- جایگزینی هوای محفظه با بخار (Purge Phase): در فرایند استریل کردن، وجود هوا مانع از نفوذ بخار به تجهیزات و یا مواد شده و در نتیجه استریل کردن به خوبی صورت نمی‌گیرد. بنابراین لازم است تا هوای درون محفظه اتوکلاو با بخار آب جایگزین شود. در این مرحله بخار آب جایگزین هوای درون محفظه‌ی اتوکلاو می‌شود و دما و فشار شروع به افزایش خواهند کرد.

لازم به ذکر است که جایگزینی هوای درون محفظه اتوکلاو با بخار، بسته به مواد و تجهیزات به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد که در جدول ۲ به آن‌ها اشاره شده است.

جدول ۲: روش‌های مختلف برای جایگزینی بخار با هوای درون محفظه

روش      توضیحات تجهیزات

گراویمتری           بخار از طریق دریچه‌هایی که در بالا و یا کناره‌های محفظه اتوکلاو قرار دارند، وارد محفظه می‌شود. از آنجایی که هوا وزن بیشتری دارد به پایین محفظه رفته و از طریق دریچه و به کمک نیروی گرانش تخلیه می‌شود. در واقع در این روش از هیچگونه ابزار مکانیکی برای تخلیه هوای درون محفظه اتوکلاو استفاده نمی‌شود. ظروف شیشه‌ای، کالاهای بسته‌بندی نشده، زباله‌های بهداشتی و تجهیزات غیر متخلخل

پیش خلاء هوا از طریق تجهیزاتی مانند پمپ خلاء، از محفظه خارج می‌شود و سپس بخار وارد محفظه می‌گردد. این روش باعث می‌شود تا بخار به مناطق متخلخل نفوذ کند.       کالاهای بسته‌بندی شده و تجهیزات و مواد متخلخل

مایعات    همان روش گراویمتری اما با سرعت جایگزینی کندتر است. محیط‌های کشت، آبگوشت و آب

3- مرحله تهویه یا Conditioning: گرم شدم فضای درون محفظه و افزایش فشار ادامه می‌یابد.

۴- گرم شدن محفظه یا Heat up: فشار و دما به حد مطلوب می‌رسند.

۵- شروع فرایند استریلازیسیون: زمان اتوکلاوو کردن از این لحظه محاسبه می‌شود.

۶- خروج بخار از محفظه (Exhaust Phase): فشار محفظه از طریق دریچه آزاد می‌شود.

۷- خشک کردن: تجهیزات در مدت زمان تعیین شده خشک می‌شوند و فضای داخلی به فشار محیط باز می‌گردد.

۸- ورود هوا به محفظه: محفظه‌ی اتوکلاو مجددا از هوا پر می‌شود.

۹- اتمام فرایند اتوکلاو: می‌توانید درب اتوکلاو را باز کنید. دقت داشته باشید که در این مرحله هنوز محتویات نسبتا گرم هستند.

چه پارامترهایی در اتوکلاو کردن موثر هستند؟

همانطور که در قسمت مقدمه نیز ذکر شد، دست‌یابی به استریلیزاسیون مطلق امکان‌پذیر نیست و کارایی هر فرآیند استریلیزاسیون به ماهیت محصول، میزان و نوع آلودگی بستگی دارد. در حقیقت می‌توان گفت که هیچ فرمول دقیق و ثابتی برای اتوکلاو کردن و دست‌یابی به سطح مطلوب استریلیزاسیون وجود ندارد. به همین دلیل در این قسمت از مقاله قصد داریم تا پارامترهایی را توضیح دهیم که فرایند اتوکلاو تحت تاثیر قرار می‌دهند.

۱- زمان: پارامتری حیاتی در اتوکلاو کردن

از آنجا که زمان لازم برای اتوکلاو کردن بسته به نوع مواد و جنس تجهیزات متفاوت است، تعیین زمان مناسب برای اتوکلاو یکی از پارامترهای بسیار مهم در دست‌یابی به استریلیزاسیون مطلوب خواهد بود.

محلول‌های آبی:

مدت زمان اتوکلاو کردن محلول‌های آبی اغلب به مقدار نمونه بستگی دارد.

محلول‌های آبی موجود در ظروف شیشه‌ای تا حجم ۱۰۰ میلی‌لیتر معمولا حدود ۱۰ دقیقه اتوکلاو می‌شوند.

محلول‌های آبی موجود در ظروف شیشه‌ای تا حجم ۱۰۰۰ میلی‌لیتر معمولا حدود ۲۰ دقیقه اتوکلاو می‌شوند.

تجهیزات متخلخل:

تجهیزات متخلخل مانند پانسمان‌های جراحی باید به گونه‌ای اتوکلاو شوند که بخار به تمام قسمت‌های آن‌ها نفوذ کند. اکثر پانسمان‌ها در دمای ۱۳۸-۱۳۴ درجه سانتیگراد و به مدت ۵ دقیقه تا حد مطلوب استریل می‌شوند.

در موارد خاص و در صورتی که لازم باشد شیشه‌آلات، ظروف چینی یا فلزات متخلخل اتوکلاو شوند، توصیه می‌شود فرایند اتوکلاو کردن در دمای ۱۲۴-۱۲۱ درجه سانتیگراد و به مدت ۲۰ دقیقه صورت گیرد.

مواد چرب و روغنی:

مواد چرب و روغنی معمولا در دمای ۱۲۱ درجه سانتیگراد و به مدت ۲ ساعت استریل می‌شوند. اما توصیه می‌شود استریل کردن این مواد با حرارت خشک صورت گیرد.

در موارد خاص (به عنوان مثال زمانی که مواد روغنی نسبت به دما حساس هستند) فرایند اتوکلاو کردن در دمای پایین‌تر از ۱۲۱ درجه سانتی‌گراد صورت می‌گیرد. در این صورت کاربر حتما باید توجه داشته باشد که دما و فشار جایگزین شده با هم همخوانی داشته باشند.

نکته: توجه داشته باشید که ممکن است زمان‌های ارائه شده برای اتوکلاو کردن بسته به شرایط تغییر کنند. به طور مثال اگر ظرف حاوی نمونه در یک سینی پلاستیکی قرار دارد و یا ظروف بسیار به هم نزدیک هستند و محفظه اتوکلاو تقریبا پر شده باشد، زمان بیشتری برای اتوکلاو کردن لازم است.

نکته: در صورتی که مواد و تجهیزات قابلیت اتوکلاو را داشته باشند، این موضوع حتما توسط سازنده در دفترچه راهنما و یا دستوالعمل‌های ارائه شده ذکر خواهد شد. همچنین اغلب سازندگان شرایط اتوکلاو کردن هر تجهیز یا ماده را نیز ذکر می‌کنند. بنابراین پیش از اتوکلاو کردن، حتما فایل‌های راهنمای ارائه شده را مطالعه نمایید.

علامت قابل اتوکلاو:

علامت قابل اتوکلاو ایرانی

۲- درجه حرارت

دمای استاندارد برای اتوکلاو کردن ۱۲۱ درجه سانتیگراد است که برای استریل کردن اغلب مواد و تجهیزات مناسب است. این دما ممکن است برحسب نیاز به دمای ۱۳۴ درجه سانتی گراد و یا بالاتر افزایش یابد که به آن شرایط فلش یا اتوکلاو فوری گفته می‌شود و اغلب برای دستگاه‌های پزشکی کاربرد دارد.

جدول ۳: شرایط اتوکلاو

شرایط    توضیحات تجهیزات

شرایط استاندارد     اتوکلاو کردن در دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد و فشار ۱ اتمسفر        اکثر تجهیزات آزمایشگاهی

استفاده فوری/ فلش  چرخه دمای بالا (بیش از ۱۳۴ درجه سانتی گراد) برای مدت زمان کوتاه‌تر        برای تجهیزات پزشک بسته‌بندی نشده و زمانی که سریعا نیاز باشد تا یک دستگاه اتوکلاو شود

۳- فشار

دمای جوش آب ۱۰۰ درجه سانتی گراد است. اما این میزان دما برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها کافی نیست. از آنجایی که نقطه جوش با فشار ارتباط دارد و با افزایش فشار، نقطه جوش نیز افزایش می‌یابد، برای انجام یک فرایند استریل موفق، لازم است که فشار هوا را افزایش دهیم تا بتوانیم نقطه جوش موثر آب را به ۱۲۱ درجه سانتیگراد برسانیم.

برخی مواقع که نیاز به دست‌یابی به حرارت بالاتری باشد، لازم است تا فشار درون محفظه اتوکلاو نیز افزایش یابد.

۴- حجم نمونه و ظرفیت اتوکلاو

بدیهی است که هرچه حجم مواد بیشتر باشد، زمان بیشتری برای اتوکلاو کردن نیز لازم است. اگر قصد اتوکلاو کردن مایعات را دارید، توجه داشته باشید که ظرف حاوی نمونه باید تا نیمه پُر شود.

توجه به ظرفیت اتوکلاو و میزان مواد و تجهیزاتی که درون آن قرار می‌گیرد نیز نکته‌ی بسیار مهمی است. برای گردش بخار درون محفظه بین ظروف، بسته‌ها و یا بطری‌ها کمی فاصله ایجاد کنید. همچنین توجه داشته باشید که فضای درون اتوکلاو را بیش از حد پُر نکنید.

در صورتی که مواد یا تجهیزاتی زیادی درون اتوکلاو قرار گرفته است، توصیه می‌شود زمان اتوکلاو کردن را ۵ الی ۱۰ دقیقه افزایش دهید.

۵- ظروف ثانویه

معمولا برای استریل کردن مواد در دستگاه اتوکلاو، آن‌ها را درون یک سینی قرار می‌دهند. این سینی‌ها از جنس‌های مختلفی (مانند پلی پروپیلن، پلی‌اتیلن، پلی استایرن و فلزات مختلف) ساخته می‌شوند و در صورت نشت کردن مواد، از آلوده شدن دستگاه جلوگیری می‌کنند.

اما نباید از این نکته غافل شد که این ظروف فرایند استریل کردن را تحت تاثیر قرار خواهند داد.

سینی‌های پلاستیکی از جنس پلی‌پروپیلن به دلیل مقاومت بالا در برابر حرارت نسبت به سایر سینی‌های پلاستیکی  مناسب‌تر هستند. با این وجود، استفاده از یک ظرف پلاستیکی زمان مورد نیاز برای اتوکلاو را افزایش می‌دهد، زیرا پلاستیک عایق حرارتی است و مانع انتقال گرما به نمونه‌ها خواهد شد. به همین دلیل توصیه می‌شود همیشه هنگام استفاده از سینی پلاستیکی ۵ دقیقه به زمان اتوکلاو کردن اضافه کنید.

از طرف دیگر، ظروف استیل ضد زنگ بادوام بوده و رسانایی گرمایی بهتری دارند. به این ترتیب زمان اتوکلاو کردن کوتاه‌تر خواهد شد.

نکته: هرگز زمانی که از جنس سینی و میزان مقاومت آن نسبت به حرارت اطمینان ندارید، آن‌را درون اتوکلاو قرار ندهید. ذوب شدن سینی درون دستگاه اتوکلاو می‌تواند خسارات زیادی را در پی داشته باشد.

چه موادی را می‌توان اتوکلاو کرد؟

بدیهی است که شرایط شدید ناشی از دمای بالا و فشار زیاد، برای یکسری مواد و تجهیزات مناسب نیست. به همین دلیل لازم است کاربر نوع ماده‌ای که قرار است درون اتوکلاو قرار گیرد را به دقت بررسی کند. به طور مثال موارد زیر را در نظر بگیرید:

شیشه: تنها شیشه‌ای که قابلیت اتوکلاو شدن را دارد، پیرکس است. با این وجود دقت داشته باشید که حتی اگر شیشه‌های پیرکس نیز در دستگاه اتوکلاو قرار بگیرند و درب آن‌ها محک بسته شود، احتمال منفجر شدن شیشه وجود دارد.

پلی پروپیلن: پلی پروپیلن نوعی پلاستیک است که می‌تواند درجه حرارت اتوکلاو را تحمل کند. در صورت اتوکلاو کردن تجهیزات پلی پروپیلنی توصیه می‌شود که برای نفوذ بخار مقدار کمی آب درون بسته‌بندی بریزید تا انتقال حرارت تسهیل شود.

لاتکس یا ونیل: تجهیزاتی که از جنس لاتکس یا ونیل هستند اغلب درون دستگاه اتوکلاو و تحت دمای بالا ذوب می‌شوند. توصیه می‌شود این تجهیزات درون دستگاه اتوکلاو قرار نگیرند.

کاغذ: چنانچه لیبل مواد بیولوژیکی و یا بسته‌بندی تجهیزات از جنس کاغذ باشد، قرار دادن این کاغذها درون دستگاه اتوکلاو مانعی ندارد. اما توجه داشته باشید که این کاغذها پس از اتوکلاو کردن دیگر نباید مورد استفاده قرار گیرند. اما خود کاغذ را نمی‌توان به عنوان یک ماده اصلی درون دستگاه اتوکلاو استریل نمود.

نوک سمپلر: نوک سمپلرها اغلب از مواد پلاستیکی ساخته می‌شوند و ذوب شدن آن‌ها در دستگاه اتوکلاو به تنظیم اتوکلاو، چگالی مواد و نوع پلاستیک بستگی دارد. نکته‌ی حائز اهمیت این است که نوک سمپلرهای استفاده شده باید تنها به عنوان یک زباله‌ی زیست محیطی اتوکلاو شده و سپس امحا شوند و نباید مجددا از آن‌ها استفاده کرد.

فلزات: بیشتر فلزات مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها برای اتوکلاو کردن مناسب هستند. اما پیش از اتوکلاو کردن مطمئن شوید که هرگونه پلاستیک، واشر یا سایر وسایل را که ممکن است حین اتوکلاو کردن ذوب شوند را باز کنید.

ناگفته نماند که یکی از علل بروز آتش‌سوزی در آزمایشگاه‌ها و یا مراکز علمی این است که کسی فراموش کرده تا مراقب آنچه در داخل اتوکلاو قرار می‌دهد، باشد.

دقت داشته باشید که مواد زیر را تحت هیچ شرایطی درون دستگاه اتوکلاو قرار ندهید.

مواد رادیواکتیو

مایعات قابل احتراق، قابل اشتعال یا فرار

آیا لازم است تجهیزات پیش از اتوکلاو کردن بسته‌بندی شوند؟

بسته‌بندی تجهیزات پیش از اتوکلاو کردن باعث می‌شود تا خطر آلوده شدن تجهیزات پس از اتوکلاو کردن کاهش یابد.

بسته‌بندی‌ها ممکن است از جنس‌های مختلفی مانند کاغذ، پلاستیک، پارچه باشند. در این بین استفاده از نوعی کاغذهای خاص (مانند کاغذهای غیر بافته شده یا کاغذهای کرپ) و یا کیسه‌های پلاستیکی پروپیلنی برای این منظور رایج‌تر است که در ادامه مروری بر هر یک خواهیم داشت.

۱- استفاده از کاغذهای خاص برای بسته‌بندی تجهیزات:

کاغذ مورد استفاده باید حداقل ۳ یا ۴ برابر اندازه کل مواد بسته‌بندی شده باشد.

وقتی کاغذ اتوکلاو شد، نمی‌تواند دوباره از آن استفاده کرد.

مثال‌هایی از کاغذهای رایجی که به این منظور استفاده می‌شوند در ذیل ذکر شده است.

کاغذهای غیر بافته شده[۱]:

کاغذهای غیربافته شده نسبت به کاغذهای کرپ محکم‌تر هستند. برای بسته‌بندی تجهیزات با کاغذ غیربافته شده معمولا ابزارها ابتدا در یک سینی قرار گرفته و در ۲ لایه کاغذ بسته‌بندی می‌شوند. توجه داشته باشید که به این منظور ابتدا سینی را به طور کامل در یک لایه کاغذ بپیچید و سپس آن را با کاغذ دوم بسته‌بندی کنید.

کاغذهای غیربافته شده برای اتوکلاو

شکل 4. کاغذ غیر بافته شده

مراحل بسته بندی تجهیزات با کاغذ غیربافته شده برای اتوکلاو کردن

شکل 5. مراحل بسته بندی تجهیزات با کاغذ غیربافته شده برای اتوکلاو کردن

کاغذ کرپ[۲]:

از کاغذ کرپ برای بسته‌بندی یک تجهیز، دستگاه‌های دیاترمی، ست‌های پانسمان و کمپرس (در گروه‌های ۱۰ تا ۲۰ تایی) استفاده می‌شود.

توجه: در شکل ۶ یکی از تکنیک‌های بسته‌بندی تجهیزات نشان داده شده است.

نحوه بسته بندی تجهیزات با کاغذ برای اتوکلاو شدن

شکل 6. نحوه بسته بندی تجهیزات با کاغذ برای اتوکلاو شدن

۲- استفاده از بسته‌بندی پلاستیکی برای مواد و تجهیزات خشک

معمولا برای اتوکلاو کردن تجهیزات و مواد خشک از کیسه‌های پلاستیکی که در برابر حرارت بالا مقاوم هستند استفاده می‌شود.

دقت داشته باشید که در مورد مواد بیولوژیکی از کیسه‌های قرمز، زرد و یا نارنجی رنگ استفاده کنید که بر روی آن‌ها علامت خطر مواد بیولوژیکی وجود دارد. از مناسب بودن جنس کیسه اطمینان حاصل کنید، زیرا همه پلاستیک‌ها قابلیت اتوکلاو شدن را نداشته و ممکن است درون اتوکلاو ذوب شوند.

 توجه: کیسه‌ها را تا دو سوم ظریفتشان پر کنید.

کیسه‌های مخصوص اتوکلاو کردن مواد بیولوژیکی

شکل 7. کیسه‌های مخصوص اتوکلاو کردن مواد بیولوژیکی

کیسه‌های مخصوص اتوکلاو کردن تجهیزات

شکل 8.کیسه‌های مخصوص اتوکلاو کردن تجهیزات

۳- استفاده از ظروف شیشه‌ای و پلاستیکی برای مایعات

مایعات را معمولا درون ظروف شیشه‌ای از جنس پیرکس و یا بطری‌هایی از جنس پلی‌پروپیلن اتوکلاو می‌کنند. ظروف مایع باید تا نیمه پُر شوند. همانطور که گفته شد دقت داشته باشید که درب ظروف حاوی نمونه را به هیچ عنوان محکم نبندید.

بطری‌ برای اتوکلاو کردن مایعات

شکل 9. بطری‌ برای اتوکلاو کردن مایعات

چگونه می‌توان از صحیح انجام شدن فرایند اتوکلاو اطمینان حاصل کرد؟

نشانگرهای اتوکلاو[۳] یا اندیکاتور برای تأیید صحت عملکرد اتوکلاو مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۱- نشانگرهای شیمیایی:

نشانگر شیمیایی اتوکلاو

شکل 10. نشانگر شیمیایی اتوکلاو

نشانگرهای شیمیایی به یک تغییر شیمیایی یا فیزیکی خاصی که در داخل اتوکلاو رخ می‌دهد، حساس هستند. انواع مختلفی از این نشانگرها وجود دارد اما نوارهای کاغذی رایج‌ترین نوع نشانگرهای شیمیایی هستند. در طراحی این نوارها از نشانگرهای نوار از جوهر حساس به گرما استفاده شده است. به این ترتیب اگر دما درون اتوکلاو به ۱۲۱ درجه سانتیگراد رسیده باشد، رنگ از سفید به یک رنگ دیگر تغییر خواهد کرد. اگر نوار تغییر رنگ ندهد، به این معنا است که مشکلی در فرآیند اتوکلاو کردن وجود دارد.

۲- نشانگرهای بیولوژیکی:

نشانگر بیولوژیکی اتوکلاو

شکل 11. نشانگر بیولوژیکی اتوکلاو

نشانگرهای بیولوژیکی نوعی دیگر از نشانگرهای مورد استفاده در فرایند اتوکلاو کردن هستند. این نشانگرها به صورت نوار یا لوله‌های حاوی اسپور عرضه می‌شوند. استفاده از اندیکاتور بیولوژیکی نشان می‌دهد که فرایند اتوکلاو کردن تا چه حد برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها موثر بوده است.

به این منظور نوار یا لوله حاوی اسپور درون دستگاه اتوکلاو قرار می‌گیرد. پس از اتمام فرایند، لازم است تا نوار یا لوله درون دستگاه انکوباتور آزمایشگاهی کشت داده شود. اگر اسپورها زنده باشند، شروع به رشد کرده و رنگ ماده یا نوار تغییر خواهد کرد. این موضوع نشان می‌دهد که فرایند اتوکلاو به خوبی صورت نگرفته است.

۳- نشانگر خارجی:

این اندیکاتورها تنها برای شناسایی و تمایز بسته‌هایی طراحی شده‌اند که در دستگاه اتوکلاو قرار گرفته‌اند. نوار نشانگر زردرنگ بوده و با چسب‌های حساس به فشار پوشیده شده است. با اتمام فرایند اتوکلاو، رنگ نوارهای نشانگر از زرد به قهوه‌ای تیره یا سیاه تبدیل می‌شود.

نشانگر خارجی اتوکلاو برای بسته بندی ها

شکل 12. نشانگر خارجی اتوکلاو برای بسته بندی ها

اجزای اصلی اتوکلاو

پس از آشنایی با فرایند اتوکلاو و پارامترهای موثر بر آن، بد نیست مروری نیز بر اجزای اصلی اتوکلاو داشته باشیم.

اجزای اصلی یک دستگاه اتوکلاو در شکل ۱۳ نشان داده شده است که در ادامه به تفکیک هر یک را بررسی خواهیم کرد.

اجزای اصلی اتوکلاو

شکل 13. اجزای اصلی اتوکلاو

۱- محل قرار گیری ظروف:

این قسمت شامل یک محفظه داخلی می‌شود که اطراف آن لوله‌هایی وجود دارد. این لوله‌ها از بخار آب پرشده و به این ترتیب باعث بهبود یکنواختی دما در محفظه می‌شوند که در بهینه شدن استریلازیسیون نقش موثری دارد.

۲- سیستم کنترل:

همان‌طور که گفته شد، در اتوکلاو کردن ۳ پارامتر اصلی دما، زمان و فشار موثر هستند. به همین دلیل لازم است به کمک یک نرم‌افزار، این پارامترها برنامه‌ریزی شوند تا دریچه‌ها و سایر اجزای اتوکلاو در یک توالی خاص باز و بسته شوند. بنابراین، تقریبا تمامی اتوکلاوها به نوعی سیستم کنترل احتیاج دارند.

۳- دام یا تله بخار

تله بخار جزء جدایی ناپذیری از یک دستگاه اتوکلاو است. درون محفظه اتوکلاو، زمانی که بخار آب انرژی خود را از دست می‌دهد، تبدیل به مایع می‌شود (میعان). اگر این میعانات به محض تشکیل از سیستم خارج نشوند، سرعت انتقال گرما را تحت تاثیر قرار داده و به این ترتیب کارایی سیستم کاهش می‌یابد. از تله بخار برای حذف میعانات صورت گرفته درون محفظه اتوکلاو استفاده می‌کنند.

۴- سوپاپ اطمینان

تمام اتوکلاوها تحت فشار بالا کار می‌کنند. بنابراین باید ساختاری مقاوم داشته و از ایمنی بالایی برخوردار باشند تا کاربر آسیب نبیند. یکی از تجهیزاتی که باعث افزایش ایمنی دستگاه اتوکلاو می‌شود، سوپاپ اطمینان است. سوپاپ اطمینان در واقع یک شیر ایمنی است که جهت کنترل فشار در بویلرها و مخازن تحت فشار استفاده می‌شود. در صورت بالا رفتن بیش از حد فشار یا دما در مخزن اتوکلاو، این سوپاپ مقداری از فشار داخل محفظه را تخلیه می‌کند.

۵- مکانیزم خنک کننده میعانات

بسیاری از اتوکلاوها مجهز به سیستم خنک سازی پساب (هوا ، بخار و میعانات) هستند. بسیاری از قوانین در شهرهای مختلف اجازه نمی‌دهند پساب با دمایی بالای ۶۰ درجه سانتی‌گراد وارد فاضلاب شود. این کار به منظور جلوگیری از آسیب دیدن لوله کشی فاضلاب صورت می‌گیرد. ساده‌ترین روش برای خنک سازی پساب ناشی از فرایند اتوکلاو، مخلوط کردن آن با آب سرد است. برخی از اتوکلاوها مجهز به مکانیزم خنک کننده هستند که پساب ناشی از اتوکلاو را خنک کرده و سپس آن را تخلیه می‌کند.

۶- سیستم خلا

همان‌طور که در قسمت‌های قبلی نیز گفته شد، به منظور انجام یک فرایند اتوکلاو موثر، لازم است تا هوای درون محفظه با بخار آب جایگزین شود. این کار به ۲ طریق گراویمتری و پیش خلاء انجام می‌شود. سیستم خلاء، شامل پمپ خلاء است که به فرایند پیش خلاء در اتوکلاو ها کمک می‎کند.

۷- مولد بخار

اتوکلاو کردن نیازمند یک مولد بخار است. این مولدها معمولاً در زیر محفظه اتوکلاو قرار می‌گیرند و برای گرم کردن آب و تولید بخار از قطعات الکترونیکی استفاده می‌کنند.

شمای دستگاه اتوکلاو

شکل 14. شمای دستگاه اتوکلاو

کلاس‌بندی اتوکلاوها

کلاس‌بندی یک اتوکلاو در واقع نشان می‌دهد که دستگاه برای استریل کردن چه تجهیزاتی مناسب است.

اتوکلاو کلاس N:

کلاس N پایین‌ترین کلاس دستگاه اتوکلاو است و طبق استاندارد اروپا EN 13060، از سال ۲۰۰۴ فقط به عنوان یک دستگاه کمکی می‌توان از آن استفاده کرد.

این اتوکلاوها تنها برای استریل کردن مواد جامد بدون پوشش مناسب هستند و در صورتی که مواد یا تجهیزات دارای حفره باشند، یک اتوکلاو کلاس N برای استریل کردن آن‌ها مناسب نیست.

دستگاه‌های ضدعفونی کننده کلاس N برخلاف اتوکلاوهای پیشرفته‌تر، گزینه خشک کردن موثری ندارند و فاقد پمپ خلاء هستند.

اتوکلاو کلاس B:

کلاس B پیشرفته‌ترین کلاس اتوکلاو است که در کلینیک‌های دندان پزشکی و بیمارستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. اتوکلاوهای کلاس B برای استریل کردن اغلب مواد و تجهیزات پزشکی و صنعتی مناسب هستند.

اتوکلاو کلاس S:

اتوکلاو کلاس S یک کلاس متوسط بین N و B است. اتوکلاوهای این کلاس دارای پمپ خلا هستند، که باعث می‌شود قبل از شروع فرآیند اتوکلاو، هوا به طور کامل از محفظه خارج شود.

اما چرا از بخار آب استفاده می‌کنیم؟

چنانچه بخواهیم سلول‌های یک میکروارگانیسم یا عامل بیماری‌زا را با استفاده از گرما از بین ببریم، لازم است درجه حرارت آن تا حدی افزایش یابد تا پروتئین‌های دیواره سلول شکسته شوند. بخار یک محیط بسیار کارآمد برای انتقال گرما است، که آن را به یک روش عالی برای از بین بردن میکروب‌ها تبدیل می‌کند.

برای رساندن یک لیتر آب از دمای اتاق به نقطه جوش (۱۰۰ درجه سانتیگراد) به ۸۰ کیلو انرژی گرمایی نیاز است. برای تبدیل این میزان آب جوش به بخار نیز ۵۴۰ کیلوکالری انرژی لازم است. این بدان معنی است که بخار در دمای ۱۰۰ درجه سانتیگراد حدود هفت برابر بیشتر از آب جوش انرژی گرمایی دارد. این انرژی همان چیزی است که بخار را در از بین بردن میکروارگانیسم‌ها بسیار کارآمدتر می‌کند.

تاثیر بخار خشک و بخار مرطوب در اتوکلاو کردن

رطوبت کمتر از ۳٪ باعث تولید بخار خشک و بیش از حد گرم می‌شود. این بخار خشک سبب می‌شود انتقال انرژی کاهش یافته و زمان اتوکلاو کردن افزایش یابد. از طرفی، رطوبت بیش از ۳٪ نیز بخار اشباع یا مرطوب ایجاد می‌کند. این بخار مرطوب باعث می‌شود فرایند اتوکلاو نیاز به فشار و دمای بالاتری داشته باشد. بخار مرطوب همچنین باعث طولانی شدن زمان خشک شدن در پایان فرآیند اتوکلاو کردن می‌شود.

الزامات عمومی کار با اتوکلاو

اتوکلاوها تحت فشار بالا کار می‌کنند و این موضوع می‌تواند خطراتی جدی را برای کاربر به دنبال داشته باشد. به همین دلیل در این قسمت از مقاله قصد داریم تا الزامات کار با دستگاه اتوکلاو را بیان کنیم.

هر دستگاه اتوکلاو باید به طور منظم مورد بازرسی و سرویس قرار گیرد. این به شما کمک می‌کند تا اطمینان حاصل کنید دستگاه شما به درستی کار می‌کند.

هر واحد باید یک روش عملیاتی استاندارد داشته باشد که در آن جزئیات کار با دستگاه اتوکلاو ذکر شده باشد. به این ترتیب اپراتور به درستی از دستگاه استفاده خواهد کرد.

با توجه به اینکه اصول عملکرد اتوکلاوها بر بخار، گرما و فشار مبتنی است، خطر آسیب دیدن کاربر همواره وجود دارد. به همین دلیل کارکنان باید از تجهیزات محافظت شخصی مناسب، از جمله دستکش‌های مقاوم در برابر حرارت، محافظ چشم و روپوش آزمایشگاهی استفاده کنند.

بسته‌بندی مناسب مواد و تجهیزات برای استریل کردن موثر، بسیار حائز اهمیت است.

بیشترین دلیل ناموفق بودن اتوکلاو کردن، عدم تماس بخار آب و میکروارگانیسم‌ها است. در صورت استفاده از کیسه و یا ظروف پسماند، بیش از ۷۵ درصد ظرفیت را پر نکنید.

کیسه‌های حاوی مواد و تجهیزات باید باز بمانند یا سوراخ‌هایی در قسمت بالای آن‌ها ایجاد شود تا بخار کاملا به درون کیسه نفوذ کند. در غیر این صورت نه تنها تجهیزات به خوبی استریل نمی‌شوند، بلکه ممکن است کیسه‌ها نیز در اثر فشار منفجر شوند.

چنانچه لازم است نمونه‌ی درون بطری اتوکلاو شود، برای جلوگیری از خرد شدن بطری‌ها، درب آن‌ها را کمی شل کنید.

پیش از تخلیه دستگاه، اجازه دهید مواد و تجهیزات خنک شوند. تخلیه‌ تجهیزات پیش از خنک شدن کامل ممکن است سبب آسیب دیدن کاربر شود.

در رابطه با مواد و تجهیزاتی که خیلی محکم بسته‌بندی شده‌اند محتاط باشید. هنگام بسته‌بندی مواد و تجهیزات ممکن است هوا درون کیسه به دام بیفتد. در نتیجه جایگزین شدن این هوا با بخار به درستی صورت نگرفته و فرایند اتوکلاو به صورت کامل انجام نخواهد شد.

بسته‌بندی باید به گونه‌ای صورت گیرد که امکان باز و بسته شدن آن راحت باشد و همچنین مانع نفوذ بخار به تجهیز نشود. علاوه‌بر این بسته‌بندی باید در برابر دما و فشار مقاوم باشد.

توجه داشته باشید در صورتی که قصد اتوکلاو کردن مایعات را دارید، حجم ظرف حاوی نمونه حداقل باید ۲ برابر حجم خود نمونه باشد. به طور مثال اگر می‌خواهید ۱ لیتر مایع را اتوکلاو کنید، باید آن را درون ظرفی با ظرفیت حداقل ۲ لیتر قرار دهید.

پس از اتمام فرایند اتوکلاو کردن، بسته‌بندی تجهیزات را بررسی کنید. بسته‌بندی نباید مرطوب، پاره و یا سوراخ شده باشد.

تمامی فرایندهای اتوکلاو کردن باید در یک برگه ثبت شوند. این برگه باید حاوی اطلاعات زیر باشد:

تاریخ

محتویات

شماره چرخه

نشانگرها

نام اپراتور

گزارش کار با دستگاه اتوکلاو

شکل 15. گزارش کار با دستگاه اتوکلاو

جمع‌بندی:

همان‌طور که گفته شد فرایند اتوکلاو کردن یکی از اقدامات مهم در هر آزمایشگاه، بیمارستان و سایر مراکز درمانی است. در این مقاله سعی کردیم تا مروری بر برخی نکات مهم در رابطه با دستگاه اتوکلاو و فرایند اتوکلاو کردن داشته باشیم.

لازم به ذکر است که با توجه به تنوع مواد و تجهیزات، فرایند استریل کردن توسط اتوکلاو نیز ممکن است در شرایط بسیار مختلفی صورت گیرد و مطالب ذکر شده در این مقاله به رایج‌ترین نکات اتوکلاو کردن پرداخته است.

تا قبل از 1971 ، واحد فشار درسیستم اتوکلاو بیمارستانی بین المللی یکاها (SI) ، نیوتن بر متر مربع  (N/m2) بود ولی پس ازآن به پاسکال(Pa) که مساوی با N/m2 بود تغییر نام داد. این تغییر نام به افتخار ریاضیدان ، فیزیکدان، مخترع، نویسنده و فیلسوف کاتولیک فرانسوی با نام بلیز پاسکال  که در قرن هفده میلادی می زیست  انجام شد.ولی هنوز در بسیاری کشورها بالخصوص بطور گسترده در آمریکا و کانادا از واحد پوند بر اینچ مربع (psi)‌برای بیان فشار استفاده میکنند.

در مانومترها فشار براساس توانائیش در جابجایی ستون مایع موجود درآن بیان میشود، بطور مثال برحسب میلی متر آب یا میلی متر جیوه. چون جیوه چگالی بیشتری نسبت به اب دارد ، معمولا مانومترهای ساخته شده براساس ستون جیوه در یک فشار معین ، کوتاهتر و کوچکتر هستند. ولی بایستی توجه داشت که چگالی سیال موجود در مانومتر و شتاب جاذبه (g) از یک محل به محل دیگر تفاوت میکند و در نتیجه برروی مقدار خوانده شده فشار تأثیر میگذارد.

معمولا در کشورهای جهان فشار خون برحسب میلیمتر جیوه (mmHg)  ، فشار شش ها برحسب سانتی متر آب (cmWC) و فشار گاز طبیعیموجود در لوله ها برحسب اینچ آب (inWC)  بیان میشوند(منظور از WC ستون آب است).

اتوکلاو بیمارستانی 

در سیستمهای خلأ ، معمولأ از واحدهای Torr ،micron و inHg برای بیان مقدار خلأ استفاده میشود. Torr یک یکای غیر SI است و برابر 322/133 پاسکال و تقریبأ 1 میلی متر جیوه است .

1 Torr= 133.322 pa =1 mmHg

 منظور از micron نیز میکرومتر جیوه است. معمولأ Torr و micron فشار مطلق و inHg فشار سنجش را بیان میکنند. 

فشار اتمسفر معمولأ برحسب کیلو پاسکال (kpa) یا اتمسفر (atm) بیان میشود ولی در اندازه شناسی آمریکایی ترجیح میدهند از واحدهای هکتوپاسکال(hpa)‌و میلی بار(mbar) استفاده کنند

 1 hpa= 1 mbar=100 pa

در سایر سیستمهای غیر از SI برای بیان فشار از واحدهای دیگری که خیلی متداول نیست و یا منسوخ شده است استفاده میشده یا هنوز استفاده میشود. در سیستم cgs (سیستم سانتی متر - گرم- ثانیه)برای بیان فشار از واحد باراد (بانوشتار فرانسوی Barye) و مخفف Ba استفاده میشود و

1 Ba=0.1 Pa

 است.

در سیستم mts(متر- تن- ثانیه)  برای بیان فشار از واحد  Pieze با مخفف Pz  استفاده میشود که تا قبل از  1955 میلادی در شوروی (سابق) متداول بود استفاده میشود

 1 Pz =1 kpa

است.

اتوکلاو بیمارستانی

در برخی کارردهای بالخصوص صنعتی نیز از کیلوگرم بر سانتی متر مربع (kg/cm2) یا کیلوگرم بر متر مربع) (kg/m2 یا سایر مشتقات مشابه برای بیان فشار استفاده میشود. منطق این واحد براساس نیروی اعمالی بر یک سطح مقطع که تعریفی از فشار است میباشد (P=F/A) و منظور از کیلوگرم  ، کیلوگرم- نیرو (kg-force)‌ است. کاربرد کیلوگرم برای بیان مقدار نیرو در سیستم SI ممنوع است و بایستی از نیوتن (N) برای بیان نیرو استفاده شود.

روش های براورد مصرف اتوکلاو بخار در طراحی بهینه سیستم بخار از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین طریق، اندازه لوله ها به درستی انتخاب شده و متعاقبا شیرآلات نظیر شیرهای کنترل، تقلیل فشار و تله های بخار به صورت دقیق انتخاب می شوند تا عملکرد ایده آل را داشته باشند. مصرف بخار به طرق مختلف قابل تعیین است.

با استفاده از آنالیز حرارتی و معادلات مربوط می توان مصرف بخار را تعیین نمود. اگر چه انتقال حرارت هنوز کاملا شناخته نشده است و ممکن است متغیرهای ناشناخته زیادی موجود باشد ولی با استفاده از تجربیات و روابط موجود، می توان با دقت کافی مصرف بخار را تعیین نمود.

اندازه گیری

مصرف بخار با اندازه گیری مستقیم از طریق جریان سنج های بخار قابل سنجش است. به این طریق می توان با دقت نسبتا خوب، مصرف بخار سایت های موجود را تعیین نمود و بالطبع در مورد سایت های در حال طراحی یا غیر فعال قابل استفاده نیست.

قدرت حرارتی اتوکلاو بخار

قدرت حرارتی غالبا در پلاک تجهیزات مختلف که توسط سازنده نصب می شود بر حسب Kw ذکر شده است ولی مصرف بخار بر حسب kg/hr به فشار بخار بستگی دارد. قدرت حرارتی نشان دهنده مقدار ایده آل طراحی بوده، ولی لزوما معادل قدرت واقعی عملی نیست.

محاسبات

انرژی موجود در بخار معمولا به دو منظور استفاده می شود.

تغییر دما در محصول و در واقع ایجاد گرمایش
تثبیت دمای محصول، هنگامی که حرارت توسط عوامل طبیعی یا طراحی تلف می گردد.
در هر فرایند گرمایشی، با افزایش دمای فرایند، انرژی لازم کاهش یافته و از اختلاف دمای بین کویل گرمایی و فرایند نیز کاسته می شود. بالعکس تلافات حرارتی با افزایش دمای فرایند افزایش یافته و حرارت بیشتری از طریق لوله اتلاف می شود. کل حرارت لازم در هر زمان برابر مجموع دو فاکتور فوق است. در بسیاری از فرایند های انتقال حرارت از معادله زیر جهت محاسبه گرمای لازم برای افزایش دمای مواد استفاده می شود.

Q=mCp∆T

Q: مقدار انرژی Kj

M: جرم ماده kg

Cp: ظرفیت حرارتی ویژه ماده Kj/Kg˚C

این معادله جهت محاسبه کل انرژی حرارتی استفاده می شود ، ولی به شکل فوق نمی تواند آهنگ انتقال حرارت را تعیین نماید.

انواع مختلف مبدل های حرارتی را از نظر آهنگ انتقال حرارت می توان به دو دسته، دسته بندی نمود.

بدون جریان: در این موارد ماده گرم شونده دارای جرم ثابت و غالبا محصور در یک منبع است.

دارای جریان: در این مورد سیال گرم شونده با دبی مشخص در اطراف سطح انتقال حرارت جریان می یابد.

بدون جریان ثانویه در اتوکلاو بخار:

همان طور که گفته شد سیال فرایند با جرم ثابت درون مخزن نگاه داشته می شود. یک کویل بخار داخل مخزن یا ژاکت بخار در اطراف آن سطح انتقال حرارت را تشکیل می دهد. منابع ذخیره آبگرم مصرفی در شکل زیر نشان داده شده. تانک های گرم کننده روغن و سوخت از مثال های این مورد هستند. در برخی موارد نیز از بخار جهت گرمایش مواد جامد استفاده می شود(مانند پرس های پخت، لاستیک، اتوهای بخار، اتوکلاو و ...).